Σύμφωνα με τον Appleyard, κάθε άνθρωπος υιοθετεί ως αναγνώστης πέντε διαφορετικούς αλλά συμπληρωματικούς μεταξύ τους ρόλους, που συνθέτουν σταδιακά την αναγνωστική του ικανότητα και εμπειρία και σηματοδοτούν τη στάση του προς το βιβλίο, από την παιδική ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής του. Τρεις από τους ρόλους αυτούς αντιστοιχούν στην παιδική και εφηβική ηλικία. Συγκεκριμένα, στην προσχολική ηλικία που τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το βιβλίο όχι βέβαια ακόμη ως αναγνώστες αλλά ως ακροατές, διαμορφώνεται ο ρόλος του αναγνώστη-παίκτη, καθώς εισέρχονται στους φανταστικούς κόσμους που συνθέτουν τα περιεχόμενά του, για να μυηθούν παίζοντας σε όψεις, συναισθήματα, ιδέες και επιθυμίες της πραγματικής ζωής και να μάθουν σιγά σιγά να τις ταυτοποιούν και να τις επεξεργάζονται. Στη σχολική ηλικία διαμορφώνεται ο ρόλος του αναγνώστη-πρωταγωνιστή, καθώς το παιδί που διαβάζει, μπαίνει στη θέση του ήρωα ή της ηρωίδας του βιβλίου και συμπάσχει μαζί του, αντιλαμβάνεται πιο οργανωμένα και μοιράζεται πιο ενεργητικά το περιβάλλον που περιγράφουν τα γραφόμενα σε αυτό και μπορεί να οριοθετηθεί καλύτερα και να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα σε σχέση με τον πραγματικό κόσμο. Στην εφηβική ηλικία, τέλος, διαμορφώνεται ο ρόλος του αναγνώστη-διανοητή, καθώς τα μεγαλύτερα παιδιά ψάχνουν πλέον να βρουν στα βιβλία ιδανικά, αξίες και πρότυπα ζωής που θα αποτελέσουν τα πιστεύω και την κοσμοθεωρία τους, ενώ είναι σημαντικό γι’ αυτά να διακρίνουν στο περιεχόμενό τους αλήθειες που προσδίδουν νόημα και ηθική υπόσταση στη ζωή τους (Καρπόζηλου, 1994, σελ. 37-39).
Αυτές οι θεωρητικές, αλλά και τόσο κοντά στη βιωματική μας εμπειρία ως παιδαγωγών, προσεγγίσεις μου ήρθαν στο μυαλό χθες, καθώς απαντούσα σε μία από τις πιο «κλασικές» και αναμενόμενες ερωτήσεις μιας συνέντευξης: Τί είναι αυτό που αναζητά το παιδί σε μια ιστορία;
Κι αμέσως μετά θέλησα να χωθώ σε μια παιδική βιβλιοθήκη, για να εξιχνιάσω το μυστήριο που έγραψε η εφημερίδα ότι κρύβεται σ’ αυτήν. Δεν με πιστεύετε; Αναζητήστε στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας «Το μυστήριο της παιδικής βιβλιοθήκης», της Κατερίνας Τζαβάρα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις βιβλιοΔιάπλους και…σηκώστε τα μανίκια για να το διαλευκάνετε μαζί με τα παιδιά. Η Λητώ και ο Πάρης, οι δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας, δε χάνουν καιρό. Βουτάνε με όρεξη στην περιπέτεια και βάζουν στους μεγάλους τα γυαλιά. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, δεν είναι λίγο πράγμα να βρίσκει συνεχώς βιβλία όχι διαβασμένα αλλά…δαγκωμένα ο κύριος Στέφανος, ο βιβλιοθηκονόμος! Και μάλιστα όχι οποιαδήποτε βιβλία, αλλά αυτά που περιέχουν ιστορίες με ζώα…
Σελίδα τη σελίδα οι δύο φίλοι αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες που υφαίνουν τη μικρή τους περιπέτεια με κεντίδια συνεργασίας, αυθορμητισμού, ευρηματικότητας, αλληλεγγύης, φαντασίας. Πρώτο βήμα η έρευνα στο πεδίο και η αναζήτηση στοιχείων, με οδηγό τα επιχειρήματα, τη λογική σκέψη. Όταν αυτή αποβαίνει άκαρπη, μπαίνουν σε ενέργεια άλλες, λογικά αόρατες αλλά εξίσου ισχυρές «δυνάμεις»: αυτές της ενσυναίσθησης, της φαντασίας, του παιχνιδιού. Κι επειδή η μαγεία του παραμυθιού απαιτεί να προετοιμάσεις κατάλληλα τον εαυτό σου ώστε να σου φανερωθεί, η Λητώ και ο Πάρης φορούν «τα αναγνωστικά καπέλα» τους, φτιαγμένα από χαρτόνι και εξώφυλλα αγαπημένων βιβλίων. Και ακολουθεί η κομβική για την ιστορία μας στιγμή της απαγγελίας του «μαγικού κωδικού»…
Τα δυο παιδιά επικαλούνται τη δύναμη των βιβλίων, αλλά και κάθε είδους εντύπου που μπορεί να μας συντροφεύει σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μας: παραμύθια, κόμικς, μυθιστορήματα, περιοδικά, ποιητικές συλλογές, εφημερίδες, ταξιδιωτικοί οδηγοί, βιβλία γνώσεων και μαγειρικής και βέβαια τα σχολικά βιβλία. Βιβλία που απευθύνονται σε μικρούς και μεγάλους. Γιατί δεν υφίστανται διακρίσεις στη Χώρα της Φιλαναγνωσίας, μόνο η τέρψη της ανάγνωσης, τέρψη διαφορετικών αποχρώσεων για κάθε αναγνώστη, αλλά που ενώνει όλους κάτω από το ίδιο ουράνιο τόξο…Και «ο κόσμος των βιβλίων» ξυπνά και τους απαντά. Δεν προσφέρει μεμιάς την εύκολη λύση, στέλνει όμως ένα μήνυμα-χρησμό που, όποιος έχει τα μάτια του νου και της καρδιάς του ανοιχτά, μπορεί εύκολα να τον αποκρυπτογραφήσει.
Δεν θα σας «μαρτυρήσω» τη συνέχεια και το τέλος της ιστορίας, γιατί θα μείνετε με τη μισή χαρά. Θα πω μόνο ότι, τις περισσότερες φορές, ο λόγος που μας συμβαίνουν πράγματα άσχημα, αρνητικά, στενόχωρα, πικρά, ακατανόητα επιθετικά, έχει να κάνει με την έλλειψη αγάπης και σεβασμού απέναντι στην όποια διαφορετικότητα μας περιτριγυρίζει και με την οποία καλούμαστε να συμβιώσουμε. Γιατί, κάποιες φορές, είναι αυτή που επιλέγει «ανορθόδοξους» τρόπους να κάνει αισθητή την παρουσία της και να εκφραστεί, να παραπονεθεί, ή ακόμη και να εκδικηθεί. Ή κρύβεται πίσω από μία απόρθητη φαινομενικά πανοπλία βίας, ψέματος, ντροπής, που υπερπροστατεύει το ευάλωτο περιεχόμενό της…
Το μυστήριο της παιδικής βιβλιοθήκης θα φωτιστεί και ο κυριολεκτικά…«βιβλιοφάγος», που στολίζει τα βιβλία όχι με αφιερώσεις αλλά με σάλια και δαγκωματιές, θα αποκαλυφθεί, όταν οι δύο ήρωες σκύψουν πάνω στην παραπάνω αλήθεια. Ο συμβατικός εκπρόσωπος αποκατάστασης της έννομης τάξης, ο «ψηλός αστυνομικός με τα πεταχτά αυτιά και τα σουφρωμένα φρύδια», δεν θα ψυχανεμιστεί αυτό που στην πραγματικότητα έχει συμβεί. Θα επιτελέσει το καθήκον του κοφτά και τυπικά, όπως αυτός και ίσως και η κοινωνία το εννοεί, αλλά πίσω από τις στιβαρές του πλάτες μία νέα φιλία θα έχει ήδη γεννηθεί…
Η γλώσσα της Κατερίνας Τζαβάρα είναι τρυφερή σα χάδι αγαπημένου προσώπου, δημιουργεί μία οικειότητα και μία ζεστασιά, γεννά εικόνες και συναισθήματα χωρίς καθόλου στόμφο και διδακτικές κορώνες. Καταιγιστικά και αφοπλιστικά δοτική, όπως σε όλες τις συγγραφικές της δουλειές, φρόντισε, σε συνεργασία με την ακαταπόνητη Μάρλεν Κεφαλίδου και το www.kindykids.gr, να προικίσει την ιστορία της με πλουσιότατο εκπαιδευτικό υλικό για γονείς, εκπαιδευτικούς, εμψυχωτές, βιβλιοθηκονόμους και όλους όσους εμπλέκονται σε δράσεις που αφορούν στο παιδί και στο βιβλίο, στο φιλόπονο και φιλόδοξο εγχείρημα ανάπτυξης και καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας. Θα το βρείτε στο συνοδευτικό CD, που περιέχει, επιπλέον, αφήγηση της ιστορίας, μουσική και τραγούδια εμπνευσμένα από αυτήν, θεωρητική τεκμηρίωση, φύλλα εργασίας και ποικίλες -διαθεματικά και διεπιστημονικά επεξεργασμένες- εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Ξεχωριστή μνεία αξίζει στη μουσική επένδυση της Καλλιτεχνικής Ομάδας «Αχτίς», που εκπλήσσει ευχάριστα με την αυθεντικότητα και τη φρεσκάδα του ήχου και της ενορχήστρωσης που επέλεξε, σε ρυθμούς τζαζ, σουϊνγκ και κάουντρυ. Αδύνατο ν’ αντισταθείς στην πρόκληση για τραγούδι και (όχι μόνο) ένα χορό…
Η εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου αγκαλιάζει χαριτωμένα το κείμενο, με ισόποσες δόσεις αφηγηματικού ρεαλισμού και παραμυθένιας μαγείας. Η έκδοση είναι φροντισμένη με μεράκι. Μόνη μου ένσταση το ίσως λίγο υπερβολικά «χοντρό» χαρτί των εσωτερικών σελίδων του βιβλίου και η χρήση διαφορετικών γραμματοσειρών και θερμών χρωμάτων σε αυτές πάνω σε σκούρο φόντο, σε κάποιες σελίδες του, που θεωρώ ότι αποσπούν το μάτι από πιο ενδιαφέροντα στοιχεία των εικόνων και δυσχεραίνουν την ανάγνωση.
Αλλά τί είναι τελικά αυτό που αναζητά το παιδί σε μια ιστορία; Ό,τι κι εσείς, ό,τι κι εγώ! Δεν κάνει καμία διαφορά η ηλικία. Περιπέτεια, μυστήριο, συγκινήσεις, αλήθειες, ευρηματική πλοκή, έξυπνο χιούμορ, παραδείγματα προς μίμηση, υψηλά ιδανικά, παρηγοριά, ελπίδα, όραμα, ψυχαγωγία, πρότυπα ζωής, γνώση, αισθητική απόλαυση, αφορμές για δημιουργικότητα, οικείες καταστάσεις, ανατρεπτική φαντασία, ευτυχισμένο τέλος, κάθαρση…Και αυτά όλα τα προσφέρει απλόχερα «Το μυστήριο της παιδικής βιβλιοθήκης».