Αμυγδαλιά, η νύφη του χειμώνα

«Έχω μια αμυγδαλιά
που κάνει μύγδαλα, τσίγδαλα,
μυγδαλοτσιγδαλότσιγδα…»

Άλλοι την αποκαλούν «νυφούλα του χειμώνα» και δε χορταίνουν να θαυμάζουν τα λεπτεπίλεπτα, μοσχομυριστά άνθη της, που είναι οι πρώτοι μαντατοφόροι της άνοιξης. Άλλοι γκρινιάζουν ότι είναι παράτολμη και επιπόλαιη, επειδή βιάζεται να ανθίσει, ενώ βρισκόμαστε ακόμη στην καρδιά του χειμώνα. Δεν έχουν και ολότελα άδικο, γιατί συχνά τη βιασύνη της την πληρώνει ακριβά, αφού τα χιόνια καιροφυλακτούν και την παγώνουν. Αλλά όλοι ανεξαιρέτως την αγαπούν και την καμαρώνουν, γιατί εκτός του ότι μας δίνει απλόχερα το χρήσιμο και θρεπτικό καρπό της, συμβολίζει την ομορφιά, την αγνότητα και την ελπίδα ότι «ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει»…

Κόρη της Μεσογείου
Η αμυγδαλιά ανήκει στην οικογένεια των Ροδιδών και η καλλιέργειά της είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια. Πατρίδα της θεωρείται η Δυτική Ασία και πιθανότατα η Μικρά Ασία. Αναφορές για αυτήν συναντάμε σε ελληνικά κείμενα του 6ου π.Χ. αιώνα. Οι Έλληνες τη σύστησαν στους Ρωμαίους και μετά η καλλιέργειά της εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλες τις μεσογειακές χώρες. Να φανταστείτε ότι το αμύγδαλο στα λατινικά ονομαζόταν nux Graecum, που θα πει «ελληνικό καρύδι»! Είναι γεγονός ότι στη Μεσόγειο τη…σηκώνει το κλίμα, γιατί για να ευδοκιμήσει, χρειάζεται ήπιο χειμώνα χωρίς απότομες αλλαγές θερμοκρασίας, γλυκό φθινόπωρο και θερμό και ξηρό καλοκαίρι. Και κάτι παράξενο: «αμύγδαλα» ονομάζουν οι αρχαιολόγοι τα λίθινα κατασκευάσματα μήκους 6-25 εκατοστών, που έχουν σχήμα αμυγδάλου. Εικάζεται ότι χρησιμοποιούνταν ως εργαλεία ή όπλα στην Παλαιολιθική εποχή!

«Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά…»
Το ύψος της αμυγδαλιάς μπορεί να φτάσει από 4-12 μέτρα. Είναι δέντρο φυλλοβόλο και ανθεκτικό στην ξηρασία. Φυτρώνει…ακάθεκτη σε όλα σχεδόν τα εδάφη, ακόμη και στα πετρώδη και σε αυτά που έχουν μεγάλη κλίση. Έχει επίσης την «ιδιοτροπία» πρώτα να βγάζει τα άνθη και μετά τα φύλλα της, που έχουν σχήμα έλλειψης, είναι οδοντωτά και μοιάζουν με «κεφαλές» λόγχης. Όταν ανθίζει, είναι χάρμα οφθαλμών: κλειστά ακόμη, τα μπουμπούκια της είναι αχνορόδινα, αλλά μόλις ανοίξουν, μας αποκαλύπτουν άνθη λευκά και μυρωδάτα, σε πυκνούς σχηματισμούς. Όχι άδικα, λοιπόν, καλλιεργείται ευρύτατα και ως καλλωπιστικό δέντρο. Όλα τα έντομα και ιδιαίτερα οι μέλισσες, τρελαίνονται να της κάνουν επισκέψεις την εποχή της ανθοφορίας της. Το ξύλο της αμυγδαλιάς θεωρείται κατάλληλο για λεπτές, ξυλουργικές εργασίες, γιατί είναι σκληρό και βαρύ.

«Και το κουκούτσι αμύγδαλο…»
Έτσι λέει ο λαός μας για να περιγράψει και να παινέψει κάποιον ή κάτι που θεωρείται πολύ αξιόλογο. Αν ακόμη και το φαινομενικά άχρηστο μέρος του, δηλαδή το κουκούτσι, είναι αμύγδαλο, καταλαβαίνετε πόσο καλό είναι αυτό το κάτι στο σύνολό του…Ο καρπός της αμυγδαλιάς μοιάζει με… επτασφράγιστο μυστικό: μέσα στον πυρήνα βρίσκονται καταχωνιασμένα ένα ή δύο σπέρματα, γνωστά και ως αμυγδαλόψιχα. Ο πυρήνας καλύπτεται από ένα καφετί, ξυλώδες περίβλημα, που έχει μικρές τρύπες και λέγεται ενδοκάρπιο. Το ενδοκάρπιο, τέλος, καλύπτεται από ένα γκριζοπράσινο, χνουδωτό, σαρκώδες περίβλημα, το εξωκάρπιο. Το εξωκάρπιο κυριολεκτικά «σκίζεται» για να εξυπηρετήσει την κατάσταση και πέφτει στο έδαφος, όταν το ενδοκάρπιο γίνει αρκετά σκληρό και προστατευτικό για τον πυρήνα!

Νόστιμα και χρήσιμα
Υπάρχουν δύο ειδών αμύγδαλα, τα γλυκά και τα πικρά. Τα γλυκά αμύγδαλα είναι οι θεμέλιοι λίθοι της ζαχαροπλαστικής (και που δεν τα συναντάμε, από τα σκαλτσούνια και τους κουραμπιέδες, μέχρι τις πάστες και τα γλυκά κουταλιού), αλλά χρησιμοποιούνται επίσης στην ποτοποιία και βέβαια καταναλώνονται ως ξηροί καρποί. Υπάρχει μάλιστα ειδική κατηγορία γλυκών, τα αμυγδαλωτά, παραδοσιακές συνταγές για την παρασκευή των οποίων μπορείτε να βρείτε σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας μας και ιδιαίτερα στα νησιά. Το αμυγδαλωτό μπορείτε να το ζητήσετε και ως «αμυγδαλόπαστα», ενώ το γνωστό και αγαπημένο σας μαντολάτο λέγεται αλλιώς και «αμυγδαλόπηκτο». Τα αμύγδαλα δίνουν επίσης ένα γερό χέρι βοηθείας στη φαρμακευτική, την αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και την παρασκευή καλλυντικών. Ύστερα από σχετική επεξεργασία, τους βγάζουμε κυριολεκτικά το λάδι, αλλά και το γάλα, που όπως θα μαντέψατε λέγονται «αμυγδαλόλαδο» και «αμυγδαλόγαλα».

Γεώργιος Ιακωβίδης, Αμυγδαλιές

Η ιστορία της Φυλλίδας
Ο Δημοφώντας, γιος του Θησέα και της Φαίδρας και βασιλιάς της Αθήνας, ταξίδεψε κάποτε στα παράλια της Θράκης. Εκεί γνώρισε την όμορφη βασιλοπούλα Φυλλίδα και την ερωτεύτηκε. Επειδή βιαζόταν να επιστρέψει στην Αθήνα, της υποσχέθηκε ότι θα επιστρέψει μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, για να παντρευτούν. Το διάστημα όμως αυτό πέρασε και ο Δημοφώντας δε γύρισε να πάρει την αγαπημένη του. Η Φυλλίδα απαρηγόρητη, επειδή νόμιζε ότι ο καλός της έπαψε να την αγαπά, πέθανε από τη λύπη της. Οι θεοί τη συμπόνεσαν και τη μεταμόρφωσαν σε αμυγδαλιά, ένα δέντρο με πανέμορφα άνθη, αλλά χωρίς φύλλα. Μετά από λίγο καιρό, ο Δημοφώντας επέστρεψε στη Θράκη και έμαθε το θάνατο της αγαπημένης του. Τρελός από τον πόνο, έτρεξε, αγκάλιασε και γέμισε φιλιά τον τρυφερό κορμό της αμυγδαλιάς κι αμέσως τα κλαδιά της γέμισαν πράσινα, δροσερά φύλλα. Γι’ αυτό τα φύλλα της αμυγδαλιάς-Φυλλίδας φυτρώνουν πάντα μετά τα άνθη: περιμένουν το αγκάλιασμα του αγαπημένου της Δημοφώντα…

Αμυγδαλωτά
Υλικά
• 4 φλιτζάνια τσαγιού αμύγδαλα ψίχα
• 1 φλιτζάνι τσαγιού ζάχαρη ψιλή
• 3 ασπράδια αυγών
• άρωμα βανίλιας ή κανέλας
• ½ φλιτζάνι γαλέτα (=τρίμα ψωμιού)
• λίγο ανθόνερο
• ζάχαρη άχνη
• γαρύφαλλα (το καρύκευμα)
Εκτέλεση
Ζεματάμε και ξεφλουδίζουμε τα αμύγδαλα. Τα κοπανίζουμε στο γουδί, να γίνουν σαν τραχανάς, προσθέτοντας σιγά σιγά και 1-2 χούφτες ζάχαρη. Αφού κοπανιστούν, ρίχνουμε και την υπόλοιπη ζάχαρη και συγχρόνως τα ασπράδια, το άρωμα βανίλιας ή κανέλας και τη γαλέτα. Τα ζυμώνουμε όλα καλά, μέχρι να γίνουν μια μάζα. Πλάθουμε τα αμυγδαλωτά σε σχήμα αχλαδιού και μπήγουμε στην κορυφή του καθενός από ένα γαρύφαλλο, για να φαίνονται σαν αχλάδια. Τα αραδιάζουμε σε ένα ταψί ελαφρά βουτυρωμένο και τα ψήνουμε σε μέτριο φούρνο, για 15-20 λεπτά της ώρας. Όταν μισοκρυώσουν, τα βουτάμε ένα ένα, σε ανθόνερο και μετά σε ζάχαρη άχνη. Καλοφάγωτα!

(Από το βιβλίο του Νίκου Τσελεμεντέ «Ο αυθεντικός Τσελεμεντές», εκδόσεις Μανιατέα, 1995)

Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Αμυγδαλιά

Αμυγδαλόλεξο
1. Τα σπέρματα της αμυγδαλιάς λέγονται και….
2. Της ελιάς λέγεται ελαιό……και της αμυγδαλιάς….
3. Έτσι λένε αλλιώς το μαντολάτο
4. Σπάει αμύγδαλα
5. Αυτός που το σχήμα των ματιών του μοιάζει με αμύγδαλο, λέγεται…
6. Το δεύτερο όνομα του αμυγδαλωτού είναι….
7. Δεν το παίρνουμε από την αγελάδα, αλλά από την αμυγδαλιά
8. Εκτός από το γλυκό υπάρχει και το…