“Ευχαριστώ από καρδιάς την εκπαιδευτικό και συγγραφέα Εύη Τσιτιρίδου – Χριστοφορίδου, που με κάλεσε να μιλήσω για τη «Βυζαντινή της Κωνσταντινούπολη». Πρέπει να συγχαρώ ιδιαίτερα τις εκδόσεις Πατάκη που αγκάλιασαν το βιβλίο αυτό και μας έδωσαν μια εξαιρετική έκδοση με πραγματικά ενδιαφέρουσα αισθητική, κάτι που θεωρώ σημαντικό για κάθε βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά.

Η «Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη» με την πρώτη εντύπωση είναι ένα γνωστικό βιβλίο. Όμως το βιβλίο αυτό είναι πολύ περισσότερα, που πρέπει να αναφερθούν. Η συγγραφέας έγραψε ένα λαϊκότροπο παραμύθι με ξεχωριστή φροντίδα και επιτυχία ως προς τη δομή του. Όταν λέμε λαϊκότροπο, εννοούμε ότι ακολουθεί τη δομή και την τεχνική, καθώς και το ύφος του λαϊκού παραμυθιού.

Σήμερα, σ’ αυτούς τους χωματένιους καιρούς, η λαϊκή μας παράδοση κινδυνεύει να εξαφανιστεί μέσα από τη λογοτεχνία για παιδιά, ως παλιομοδίτικη. Πολλοί πιστεύουν πως το είδος αυτό του παραμυθιού είναι είδος νεκρό και οι προσπάθειες των συγγραφέων ν’ ασχοληθούν με το λαϊκότροπο παραμύθι είναι απορριπτέες.

Στο λαϊκό μας πολιτισμό βρίσκονται οι ρίζες της εθνικής μας ταυτότητας και συνείδησης. Όσο βαθαίνουμε αυτές τις ρίζες, τόσο στέρεοι θα νιώθουμε μέσα στη διεθνή κοινότητα των λαών. Στέρεοι και αλώβητοι από κάθε εξωτερική επιβολή.

Η ομορφιά των λαϊκών παραμυθιών βρίσκεται στον ηθικό κώδικα που έχουν και την ατράνταχτη πίστη στην τελική νίκη του καλού και της αγάπης ενάντια στο κακό. Οι παραμυθάδες κάθε εποχής μπορεί να πεθαίνουν, το παραμύθι όμως ζει πάντα και βασιλεύει με διαρκή ανανέωση των κυττάρων του με τις αναπόφευκτες μεταβολές που επέρχονται σε κάθε ζωντανό οργανισμό. Και το σημαντικότερο, υπάρχει πάντα για να βοηθήσει τα παιδιά να βρίσκουν νόημα στη ζωή τους. Τα παραμύθια αυτά κεντρίζουν την περιέργεια του παιδιού, του δίνουν την ευκαιρία να ταυτιστεί με τους ήρωες, να συμπάσχει αλλά και να αντιπαρατίθεται ή και να τους αμφισβητεί.

Η συγγραφέας έγραψε ένα λαϊκότροπο παραμύθι τόσο κοντά στα αυθεντικά κείμενα, ώστε να πιστεύουμε πως είναι μια διασκευή παλιού παραμυθιού. Είναι όμως προσωπική της έμπνευση. Το παραμύθι της μας γοητεύει με την πλοκή και μας συγκινεί με την ευρηματικότητά του. Οι ήρωες και οι πράξεις του έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Ο τόπος και ο χρόνος γίνονται οικεία, αν και ανήκουν σ’ ένα βαθύ παρελθόν.

Τα παιδιά δύσκολα μπορούν να κάνουν μετάθεση στο παρελθόν. Όμως αυτό το παραμύθι καταφέρνει να κάνει τα παιδιά να ταυτιστούν με τα δρώμενα σαν να γίνονται τώρα. Μπαίνουν, όμως, ερωτήματα; Ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα (επιθυμίες, φόβους) και ικανότητες του παιδιού (σε σχέση με το παρόν); Οπωσδήποτε ΝΑΙ.

Το κείμενο καταφέρνει να κάνει το παιδί ν’ ακολουθήσει τη λογική σειρά των σκηνών. Συνδυάζει, κριτικάρει, περιγράφει, διηγείται, σκέφτεται, καλλιεργείται γλωσσικά. Το παιδί, επίσης, συγχέει το πραγματικό με το φανταστικό. Το κείμενο το βοηθά να το διαχωρίσει. Οι εικόνες, οι οποίες είναι εξαιρετικές, είναι του Θανάση Δήμου και μας μεταφέρουν στην εποχή (ενδυμασίες, αρχιτεκτονική, στρατιωτικός οπλισμός, καθημερινές ενασχολήσεις). Μοιάζει σαν να βγήκε από βυζαντινές εικονογραφήσεις.

Τα γνωστικά βιβλία αποτυγχάνουν στη λογοτεχνικότητα. Ένα βιβλίο γνώσεων χωρίς όμορφα λογοτεχνικά κείμενα, είναι ένα αποστεωμένο βιβλίο με παράθεση γεγονότων και μοιάζει μ’ ένα σχολικό βιβλίο. Η «Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη» έχει στα κείμενά της ρυθμό κι είναι μια λογοτεχνική απόλαυση για τον αναγνώστη. Το περιεχόμενο του βιβλίου ανταποκρίνεται στις πνευματικές ικανότητες του αναγνώστη, στις ψυχολογικές και τις συναισθηματικές του ανάγκες για σιγουριά, προστασία, αναγνώριση, περιπέτεια, χαρά, επιθυμία. Αναπτύσσει στον αναγνώστη μια λεπτή αισθαντικότητα, που τον οδηγεί να απολαμβάνει το αισθητικά ωραίο και που ταυτόχρονα αναπτύσσει την αγάπη για τη λογοτεχνία.

Οι φράσεις, οι ξεχασμένες λέξεις που η συγγραφέας ξεσκόνισε βγάζοντας από πάνω τους τη λήθη του χρόνου, γίνονται σημερινές και μας μαγεύουν. Οι λέξεις δεν πρέπει να ξεχαστούν, πρέπει να ταξιδεύουν μέσα στο χρόνο, γιατί πρέπει να διασωθούν. Κι όπως λέγεται, τα παιδιά αγαπούν τις λέξεις και οι λέξεις αγαπούν τα παιδιά. Τα παιδιά νιώθουν, γεύονται, μυρίζουν τις λέξεις. Οι λέξεις είναι σκληρές, αιχμηρές και τα παιδιά τις μαθαίνουν, λειαίνουν τις γωνίες τους, τις στρογγυλεύουν και τις ταξιδεύουν στο μέλλον, ομορφαίνοντας τη γλώσσα μας.

Κοιτώντας όμως το βιβλίο από τη μεριά του δασκάλου, πρέπει να επισημάνω: Ο βυζαντινός κόσμος μας είναι άγνωστος γιατί η βυζαντινή ιστορία στάθηκε στις ημερομηνίες, στις δυναστείες, στις μάχες, μέσα από στεγνά ιστορικά κείμενα. Μόνο το κομμάτι της άλωσης μας συγκίνησε. Ήταν η πιο δύσκολη και η πιο δυσκολοχώνευτη ιστορία που διδαχθήκαμε.

Οι δραστηριότητες που περιέχονται στο βιβλίο είναι ιδιαίτερα προσεγμένες, με ποικίλη θεματολογία. Δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί ν’ αυτενεργήσει, να δραστηριοποιηθεί, να ψάξει, να ερευνήσει, να παίξει, να μάθει. Θίγονται πάρα πολλά θέματα (ακριτικά τραγούδια, η εκπαίδευση στο Βυζάντιο, η δομή της κοινωνίας τότε, η τέχνη, ο οπλισμός, κ.ά.). Ασκήσεις που φέρνουν το παρελθόν στο παρόν συνδυάζοντας το χθες με το σήμερα (το έμβλημα του δικέφαλου, καρκινικές λέξεις, φράσεις που έμεινα μέχρι σήμερα). Παραπέμπει το βιβλίο αυτό σε διαθεματικές προσεγγίσεις.

Παραμύθι και παιδί έχουν στενούς δεσμούς και κοινές καταστάσεις. Το παραμύθι είναι ένα παιδί που γεννήθηκε πριν από πολλά χρόνια, έρχεται να δώσει τις εμπειρίες, τις σκέψεις, τα όνειρα και το απόσταγμα της σοφίας του, σε μια διήγηση που έχει αρχή και τέλος, στα σημερινά παιδιά που η ιστορία της ζωής τους μόλις αρχίζει.
Είναι ωραία να μπορεί να πιστέψει ή έστω να ελπίζει ένα παιδί πως η δική του ιστορία θα τελειώσει αισιόδοξα, νικηφόρα κι ελπιδοφόρα, όπως το τέλος των παραμυθιών. Το κάνει να θέλει να ζήσει και ν’ αγωνιστεί.

Το παραμύθι είναι ένας φίλος που ξέρει πολλά για τη ζωή και τα χαρίζει σ’ ένα φίλο που θέλει να μάθει πολλά για τη ζωή. Προσφέρει στο παιδί τον κόσμο του χθες για να βοηθήσει να δημιουργήσει έναν καλύτερο κόσμο του αύριο. Το παραμύθι έχει την ίδια ρίζα με το παραμυθιάζω, που θα πει παρηγοριέμαι.

Μια φορά κι έναν καιρό κι ευτυχώς ακόμη όχι μια φορά αλλά σε κάθε καιρό, έρχονται οι παραμυθάδες, όπως η Εύη, και βάζουν λάδι στις πληγές που ανοίγει για τα παιδιά μας η βάρβαρη πραγματικότητα.

Εύη, σου αφιερώνω τα παρακάτω λόγια μ’ ευχές για καλό ταξίδι του βιβλίου σου στον κόσμο των παιδιών μας.

Σαν το σιτάρι σπέρνεται στον κόσμο η αλήθεια
κι απ’ τον καθάριο σπόρο της φυτρώνουν παραμύθια.
Καλότυχος όποιος μπορεί τα στάχυα να θερίσει
και το σιτάρι απ’ τ’ άχυρο καλά να ξεχωρίσει.
Για τον μικρό τον κόπο του μεγάλο κέρδος μένει,
όλη η αλήθεια που θα βρει στα ψέμματα κρυμμένη!”

Ναννίνα Σακκά – Νικολακοπούλου

Η ομιλία αυτή της κυρίας Ναννίνας Σακκά – Νικολακοπούλου, εκπαιδευτικού, συγγραφέα και προέδρου τότε της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, εκφωνήθηκε από την ίδια στην παρουσίαση του βιβλίου μου “Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη”, στο Σύλλογο Ιμβρίων, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Πατάκη. Για το βιβλίο μίλησαν, επίσης, ο Μάκης Καμπουρόπουλος, φιλόλογος εκπαιδευτικός, ενώ το παραμύθι που περιέχεται σε αυτό αφηγήθηκε με το δικό της μοναδικό τρόπο η αγαπημένη παραμυθού και συγγραφέας Εύη Γεροκώστα. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2011, στις 19:00.