«Χελιδόνι έρχεται
απ’ τη Μαύρη Θάλασσα.
Πύργον εθεμέλιωσε,
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε!
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη φοβερέ,
ο Απρίλης ο γλυκύς
έφτασε, δεν είν’ μακρύς…»

Ας λύσουμε ένα Χελιδονο-κουίζ!

1. Η φράση «Ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη» σημαίνει ότι:
α) η άνοιξη είναι λιγάκι…στρουμπουλή και για να έρθει πρέπει να τη φορτωθούν στις φτερούγες τους περισσότερα χελιδόνια!
β) τελικά αυτός που τη φέρνει είναι ο πελαργός!
γ) αν ξεγελαστείς και φορέσεις τα λεπτά, ανοιξιάτικά σου ρούχα με το που θα δεις χελιδόνι, το πιο πιθανό είναι να αρπάξεις ένα γερό συνάχι. Διότι πίσω έχει ο…χειμώνας την ουρά!

2. Το χελιδονόψαρο είναι:
α) χελιδόνι του γλυκού νερού,
β) ψάρι με ουρά χελιδονιού,
γ) ψάρι με πτερύγια σα φτερά, που κάνει «αερολισθήσεις», δηλαδή άλματα στο νερό, όπως τα δελφίνια, για να ξεφεύγει από τους εχθρούς του…

3. Η «Χελιδονού» είναι:
α) η πρώτη χελιδόνα που υπήρξε ποτέ, κάτι σαν την…Εύα των χελιδονιών,
β) περιοχή της Αττικής, κοντά στην Κηφισιά, που τη διασχίζει το ομώνυμο ρέμα,
γ) μια νεράιδα που από τη μέση και πάνω έχει την όψη πανέμορφης κοπέλας και από τη μέση και κάτω το σώμα χελιδονιού…

4. Εκτός από πουλί, το «Χελιδόνι» ή «Χελιδόνα» είναι:
α) κατάφυτο βουνό κοντά στο Καρπενήσι,
β) αμαξοστοιχία που αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες,
γ) είδος πάστας που θυμίζει…χελιδόνι (από πάνω μαύρη, από κάτω άσπρη σοκολάτα)!

5. «Χελιδονία» στην αρχαιότητα ονομαζόταν:
α) η περιοχή που συγκεντρωνόταν για να φωλιάσει μεγάλος αριθμός χελιδονιών,
β) δήμος της Αττικής, κοντά στην Κηφισιά,
γ) η φωλιά του χελιδονιού.

6. Οι «Χελιδόνιες νήσοι» είναι βραχονησίδες, που βρίσκονται:
α) στην νοτιανατολική πλευρά της Λυκίας, περιοχής της Μικράς Ασίας,
β) στις Σποράδες,
γ) απέναντι από την Ιθάκη.

7. Το «Χελιδόνιο» είναι:
α) ποώδες φυτό με χρυσοκίτρινα άνθη και δηλητηριώδη χυμό, που χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική,
β) μουσικό όργανο που μιμείται το τιτίβισμα των χελιδονιών,
γ) είδος κοστουμιού με ουρά σαν του χελιδονιού (σμόκιν).

8. Τα χελιδόνια βρίσκουν την τροφή τους:
α) σκαλίζοντας το χώμα σε κήπους και παρτέρια,
β) πετώντας με ανοιχτό το ράμφος τους και καταπίνοντας τα έντομα που βρίσκονται στο δρόμο τους,
γ) παραμονεύοντας τα έντομα δίπλα σε στάσιμα νερά.

9. «Τα παιδιά της Χελιδόνας» είναι:
α) βιβλίο του συγγραφέα Διονύση Χαριτόπουλου,
β) ιστορική ταινία του Κώστα Βρεττάκου,
γ) πίνακας ζωγραφικής ανωνύμου.

10. Η «Χελιδών» είναι:
α) αεροπλάνο,
β) περιοδικό για πουλιά,
γ) η ασπροκόκκινη κλωστή που δένουμε στο χέρι μόλις μπει ο Μάρτης, για να μη μας κάψει ο ήλιος!

11. Ο «Καπετάν Σαμοθράκης, ή Χελιδόνας» ήταν:
α) αρχηγός ενός σμήνους χελιδονιών που συνήθιζε να επιστρέφει κάθε χρόνο στη Σαμοθράκη,
β) ένας θρυλικός καπετάνιος από τη Σαμοθράκη, που όταν έπιανε τιμόνι πλοίου στα χέρια του, το έκανε να ταξιδεύει γοργά σα χελιδόνι,
γ) γενναίος πυρπολητής της Επανάστασης του 1821 με καταγωγή από το χωριό Πύργος της Τήνου.

12. Όταν τα χελιδόνια πετούν χαμηλά και τιτιβίζουν συνέχεια, ο καιρός θα είναι:
α) βροχερός,
β) αίθριος,
γ) άστατος.

13. Η «Παναγία η Χελιδονού» είναι ένα μικρό μοναστήρι χτισμένο σε σπήλαιο, πλάι στο ρέμα της Χελιδονούς. Το συναντάτε στο δρόμο που οδηγεί από το Μενίδι στην Κηφισιά. Η παράδοση που συνδέεται με αυτό είναι:
α) Τα παλιά χρόνια, πριν χτιστεί το μοναστήρι, στην περιοχή κατοικούσαν νεράιδες. Κάποιος μοναχός τις κυνήγησε και τις έκλεισε στη σπηλιά, όπου κινδύνευαν να πεθάνουν από πείνα και δίψα. Τότε, μια γυναίκα μαυροφορεμένη τις επισκέφθηκε, τις κουκούλωσε με το πέπλο της και βγήκε έξω. Όταν το άνοιξε, αντί για τις νεράιδες, πλήθος χελιδόνια πέταξαν στον ουρανό! Η σπλαχνική μαυροφορεμένη δεν ήταν άλλη από την «Παναγία Χελιδονού»…
β) Όταν κάποτε οι κάτοικοι της περιοχής κινδύνευσαν από ξένους κατακτητές, είδαν σε μια ανάπαυλα της μάχης ένα χελιδόνι να βγαίνει γοργόφτερο μέσα από τη σπηλιά. Αυτό τους έδωσε ελπίδα και θάρρος και αν και ο εχθρός υπερτερούσε κατά πολύ, ανασυντάχτηκαν και τον νίκησαν. Σε ανάμνηση της νίκης τους έχτισαν την εκκλησία και την ονόμασαν «Παναγία Χελιδονού».
γ) Την εποχή της Τουρκοκρατίας, στο μοναστήρι ζούσαν λίγες καλόγριες. Όταν έμαθαν ότι ο πασάς του Μενιδίου αποφάσισε να το καταστρέψει και να τις ντροπιάσει, παρακάλεσαν την Παναγία να τις σώσει. Τότε εκείνη τις μεταμόρφωσε σε χελιδόνια κι έτσι ονομάστηκε «Παναγία Χελιδονού»!

14. Για να βρουν τη φωλιά τους τα χελιδόνια όταν επιστρέφουν μετά τη φθινοπωρινή τους αποδημία, χρησιμοποιούν:
α) την «ηλιακή πυξίδα», ένα εσωτερικό ρολόι που συγχρονίζεται με την κίνηση του ήλιου όσο είναι μέρα, ώστε να διατηρούν σταθερή την πορεία τους,
β) τη «μαγνητική πυξίδα», καθώς μπορούν να «διαβάζουν» τις τιμές του μαγνητικού πεδίου της γης, οι οποίες είναι συγκεκριμένες για κάθε γεωγραφικό πλάτος,
γ) «σημάδια» που τα ίδια επιλέγουν να ορίσουν στο περιβάλλον, όπως ποτάμια, βουνά, κτίρια, κ.τ.λ..

15. Τα «Χελιδονίσματα» είναι:
α) τα τιτιβίσματα των χελιδονιών,
β) κάλαντα, που -σύμφωνα με έθιμο που «κρατάει» από την αρχαιότητα- τραγουδούν τα παιδιά κάθε 1η Μαρτίου,
γ) μηνύματα που ανταλλάσσουν οι ερωτευμένοι, μόλις δουν το πρώτο χελιδόνι.

Τα Χελιδόνια της Ελλάδας
– Το «Σταυλοχελίδονο» έχει κοκκινωπό λαιμό και την πιο…ψαλιδωτή ουρά.
– Το «Δενδροχελίδονο» μοιάζει με το Σταυλοχελίδονο, μόνο που το πάνω μέρος της βάσης της ουράς του είναι ανοιχτόχρωμο.
– Το «Σπιτοχελίδονο» ή «Λευκοχελίδονο» όχι μόνο είναι «από κάτω σα μπαμπάκι», αλλά έχει λευκό και το πάνω μέρος της βάσης της ουράς του.
– Το «Βραχοχελίδονο» έχει τετραγωνισμένη ουρά, φοράει καφετί κοστούμι και μπορούμε να το δούμε και το χειμώνα.
– Το «Ορθοχελίδονο» είναι επίσης ντυμένο στα καφέ, έχει μια καφετιά γραβάτα, εεε…λουρίδα στο λαιμό κι η κοιλιά του είναι λευκή.

Λύσεις «Χελιδονο-κουίζ»
1. γ)
2. γ) Υπάρχουν πολλά είδη χελιδονόψαρων με υπέροχα χρώματα, όπως ροζ και γαλάζια που ιριδίζουν. Ψαρεύονται για τη νόστιμη, λευκή σάρκα τους, που μαγειρεύεται με πολλούς τρόπους. Στις ελληνικές θάλασσες, το «μαυρόφτερο χελιδονόψαρο» (Hirundichtys rondeletii) πραγματοποιεί αερολισθήσεις συνολικής διάρκειας 10-15 λεπτών, διανύοντας απόσταση μεγαλύτερη από 100 μέτρα!
3. β)
4. α)
5. β)
6. α) Βρίσκονται απέναντι από το ακρωτήρι «Χελιδονία άκρα». Οι Τούρκοι το ονομάζουν «Gelidonya burnu», δηλαδή «μύτη του χελιδονιού» και τις «Χελιδόνιες νήσους» τις ονομάζουν «Besadalar», δηλαδή «τα πέντε νησιά». Για να τις εντοπίσετε, βρείτε στο χάρτη το Καστελλόριζο και ακολουθήστε με το μάτι την ευθεία που συνεχίζει ανατολικά.
7. α)
8. β)
9. α) & β) Η ταινία, βασισμένη στο βιβλίο του Χαριτόπουλου, διαδραματίζεται στην εποχή του Εμφυλίου. Πρωταγωνιστούν σε αυτήν οι Αλέκος Αλεξανδράκης, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Μαίρη Χρονοπούλου, Ηλίας Λογοθέτης, κ.ά..
10. α) Πρόκειται για διθέσιο διπλάνο μήκους 5,79 μέτρων, που κατασκευάστηκε στο Φάληρο το Φλεβάρη του 1927 και προοριζόταν για αποστολές παρατήρησης και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα ίχνη του «Χελιδών» χάθηκαν στις 23-5-1927. Η εξαφάνισή του υπήρξε μυστηριώδης.
11. γ)
12. α) Αντιθέτως, όταν πετούν ψηλά, ο καιρός θα είναι καλός.
13. α) & β) & γ)
14. α) & β) & γ)
15. β) Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (Θράκη, Ρόδος, Κρήτη, Μακεδονία, κ.ά.), τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και κρατώντας ομοίωμα χελιδονιού, τη «χελιδόνα», στερεωμένο σε ξυλαράκι και στολισμένο με φύλλα κισσού, αγριολούλουδα και κουδουνάκια. Οι νοικοκυρές φιλεύουν τους «Χελιδονιστές» με διάφορα φαγώσιμα καλούδια και με χρήματα, τα οποία στη συνέχεια αφιερώνονται στην εκκλησία.