«Καλώς μας ήρθ’ ο Λάζαρος με τον καλό το λόγο,
με την καλή την Πασχαλιά, με το Χριστός Ανέστη!…»

Κοζάνη, από τα Κάλαντα του Λαζάρου

Το Πάσχα είναι ίσως η μοναδική γιορτή που κλείνει μέσα της όλα τα συναισθήματα: από την αγωνία, τον πόνο και τη θλίψη των Παθών και της Σταύρωσης, περνάμε στη χαρά, την αγαλλίαση και την ελπίδα της Ανάστασης. Κι όλα αυτά μέσα στην άνοιξη, εποχή που και η φύση ξυπνάει από το χειμωνιάτικο ύπνο της και ξαναγεννιέται. Oι πασχαλινές παραδόσεις και τα έθιμα σε διάφορες γωνιές της χώρας μας είναι γεμάτα συμβολισμούς και μοιάζουν αναλλοίωτα στο χρόνο.   

ΠΑΡΟΣ: Πασχαλινές «παραστάσεις»
Αν βρεθείτε τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο στη Μάρπησσα της Πάρου, μπορεί να μπερδευτείτε και να νομίσετε ότι μεταφερθήκατε σε άλλη χρονολογία. Το έθιμο της αναπαράστασης των Παθών του Χριστού δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο: μικροί και μεγάλοι εργάζονται για να ετοιμάσουν τις κατάλληλες ενδυμασίες, τα σκηνικά και τα αντικείμενα που θα χρησιμοποιηθούν, για να ζωντανέψουν τα γεγονότα και το κλίμα εκείνης της εποχής. Πανοπλίες για τους Ρωμαίους στρατιώτες, χιτώνες και χλαμύδες για τους μαθητές του Χριστού, ο Σταυρός του Μαρτυρίου, το ακάνθινο στεφάνι, οι κούπες με το κρασί του Μυστικού Δείπνου και βέβαια οι νέοι που θα υποδυθούν τους διάφορους ρόλους, είναι πανέτοιμοι να συμμετάσχουν στις «Παραστάσεις», αμέσως μετά τη λειτουργία της Μεγάλης Παρασκευής. Ομάδες των 10 περίπου ατόμων η καθεμιά, αναπαριστούν στις πλατείες της Μάρπησσας σκηνές από το θείο Πάθος και όλες μαζί συναντιούνται στην περιφορά του Επιταφίου.

ΚΕΡΚΥΡΑ: Ο ουρανός βρέχει…κανάτια!
Μεγάλο Σάββατο στο νησί των Φαιάκων. Η ώρα πλησιάζει 11 το πρωί και στην παλιά πόλη της Κέρκυρας έχει ήδη συγκεντρωθεί πολύς κόσμος. Από τα μπαλκόνια κρέμονται κόκκινα χαλιά. Μικροί και μεγάλοι περιμένουν να χτυπήσουν για δεύτερη φορά οι καμπάνες του Αγίου Σπυρίδωνα. Είναι το σύνθημα για ν’ αρχίσει να βρέχει…κανάτια! Από τα παράθυρα των σπιτιών τους οι Κερκυραίοι πετούν στο δρόμο κανάτια και στάμνες γεμάτες νερό, που σπάνε με πάταγο στους δρόμους. Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στα δύσκολα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Τότε οι ντόπιοι υπέφεραν από πείνα. Η παράδοση λέει ότι κάποιοι πλοίαρχοι που μετέφεραν με τα πλοία τους σιτάρι, είδαν στον ύπνο τους τον Άγιο Σπυρίδωνα να τους παρακινεί να αγκυροβολήσουν στην Κέρκυρα. Όταν έφτασαν, ήταν πρωί του Μεγάλου Σαββάτου κι έτσι η μέρα αυτή συνδέθηκε με το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα και τη σωτηρία των Κερκυραίων από την πείνα. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το σπάσιμο των κανατιών συμβολίζει τη θέληση των κατοίκων να εκφοβίσουν και να διώξουν με το θόρυβο τις δυνάμεις του κακού…

ΛΕΣΒΟΣ: «Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες, κουνήσετε τις λεμονιές, που ’ναι ανθούς γεμάτες…»
Τα στιχάκια αυτά είναι από ένα από τα «Τραγούδια της Κούνιας», που τραγουδιούνται το Πάσχα στη Λέσβο. Σε κάθε γειτονιά, οι κάτοικοι και κυρίως οι νέοι και τα παιδιά, δένουν σκοινιά στα ψηλά κλαδιά των δέντρων και φτιάχνουν κούνιες, χρησιμοποιώντας για κάθισμα ένα μαξιλάρι. Τραγουδώντας, περιμένουν όλοι με τη σειρά τους να κουνηθούν, ενώ τα κεράσματα δίνουν και παίρνουν. Συχνά, μάλιστα, στολίζουν τα «κουνόσκοινα» με λουλούδια, λαμπροκούλουρα και κόκκινα αυγά. Το έθιμο αυτό συμβολίζει τη χαρά της Ανάστασης και την κυριαρχία της Άνοιξης στη φύση και στις καρδιές των ανθρώπων. Το αγαπούν ιδιαίτερα τα παιδιά και κρατάει σαν παιχνίδι ως την ημέρα της Αναλήψεως. Το ίδιο έθιμο συναντάμε και στην Κύθνο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου.

ΜΕΣΣΗΝΗ: «Σαϊτοπόλεμος»
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα είναι επικίνδυνο να περπατάς αμέριμνος στην κεντρική πλατεία της Μεσσήνης. Η ατμόσφαιρα είναι εκρηκτική κι ο αέρας μυρίζει μπαρούτι! Οι «σαϊτολόγοι», χωρισμένοι σε τέσσερα διαφορετικά…στρατόπεδα, τους «Μπουρλοτιέρηδες», τους «Μπαρουτοκαπνισμένους», τη «Φιλική Εταιρεία» και τους «Επαναστάτες», έχουν πάρει θέσεις μάχης με τις «σαϊτες» τους έτοιμες για εκτόξευση. Σαϊτες ονομάζονται οι ιδιόμορφες κροτίδες που κατασκευάζονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή, σε ανάμνηση της Επανάστασης του 1821. Τότε οι πολυμήχανοι Μεσσήνιοι, για να τρέψουν σε φυγή το τουρκικό ιππικό, έβαλαν μπαρούτι σε χαρτονένια χωνιά, τα άναψαν και τα εκσφενδόνισαν εναντίον τους. Φαίνεται πως τα πρωτότυπα αυτά «φλογοβόλα» όπλα πέτυχαν με το παραπάνω το στόχο τους κι έτσι ο «σαϊτοπόλεμος» έγινε έθιμο που κρατάει ως τις μέρες μας. Οι ομάδες των «σαϊτολόγων» έχουν η καθεμιά τον αρχηγό, το σημαιοφόρο, το λάβαρο, το σαλπιγκτή της και βέβαια τους οπαδούς της, συγγενείς, φίλους και παιδιά. Αν και συχνά προκαλούνται ατυχήματα στο «πεδίο της μάχης» και τα Νοσοκομεία της περιοχής εφημερεύουν για να περιθάλψουν τα…θύματα, οι ντόπιοι δε φαίνεται να πτοούνται. Κάνουν, μάλιστα συναγωνισμό, ποιος θα κατασκευάσει την πιο θορυβώδη και σπιθοβολούσα σαϊτα!

ΓΡΕΒΕΝΑ: Ο χορός της «Ανδρομάνας»
Στη Δεσκάτη Γρεβενών, την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, οι κάτοικοι αποχαιρετούν την Πασχαλιά μ’ ένα χορό…τριόροφο! Όταν σουρουπώνει κι ενώ κατά τη διάρκεια της μέρας έχει προηγηθεί τρικούβερτο γλέντι, έξι άνδρες μπαίνουν στο κέντρο του κύκλου του χορού και πιάνονται απ’ τους ώμους πάλι κυκλικά. Άλλοι έξι ανεβαίνουν στους ώμους τους και πιάνονται με τον ίδιο τρόπο, δημιουργώντας το δεύτερο…όροφο του χορού. Μετά άλλοι έξι ή τρεις (ανάλογα με τις αντοχές του «πρώτου ορόφου») ανεβαίνουν στους ώμους των δεύτερων κι έτσι δημιουργείται ο τρίπατος χορός της «Ανδρομάνας»! Οι υπόλοιποι χορευτές συνεχίζουν το χορό τους με την «Ανδρομάνα» στο κέντρο του κύκλου ν’ ακολουθεί τη φορά των βημάτων τους. Πιστεύεται ότι ο χορός αυτός συμβολίζει τη γονιμότητα, την αναγέννηση της φύσης και τη νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο. Αν η χορευτική πυραμίδα δεν επιτευχθεί με την πρώτη προσπάθεια, οι άντρες που επιχείρησαν να τη φτιάξουν, μένουν στον κέντρο του χορού και συνεχίζουν να χορεύουν.