Είναι δύσκολο να διοχετεύσεις σε ένα ανάγνωσμα -που μάλιστα αφορά κυρίως στα παιδιά- ιδέες, αξίες και έννοιες που δεν αποτυπώνονται και δεν γίνονται αντιληπτές με τρόπο αποκλειστικά ορθολογικό και «χειροπιαστό» στην καθημερινότητά μας, αλλά απευθύνονται πρωτίστως στον ψυχισμό, στα συναισθήματα, στο ένστικτο και στην πνευματικότητα κάθε αναγνώστη. Και είναι άπειρες φορές πιο δύσκολο να μιλήσεις για τη διαφορετικότητα και τις σύμφυτες εκφάνσεις της, όπως τη βιώνεις ο ίδιος ή κάποια οικεία σου πρόσωπα, εξαιτίας κάποιου θέματος υγείας.

Τα τελευταία χρόνια υποδεχόμαστε στις σχολικές τάξεις όλο και περισσότερα διαφορετικά παιδιά. Η προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε τις ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες τους και να τους προσφέρουμε αυτό που πραγματικά θα τα βοηθήσει να προχωρήσουν τη ζωή τους παρακάτω όντας ο καλύτερος εαυτός τους, γιγαντώνεται και δεν μας αφήνει περιθώρια να κλείσουμε τα μάτια ή να παραμείνουμε προσκολλημένοι σε παλιές «ευκολίες» και παρωχημένες τακτικές. Έτσι, βρίσκεται σε εξέλιξη μία διαρκής αναζήτηση προσιτής και διαθέσιμης στον μη ειδικό βιβλιογραφίας, καθώς και εύχρηστων μεθοδολογικών εργαλείων και επαρκούς και κατάλληλου παιδαγωγικού υλικού, που θα μας προσφέρουν τα κατάλληλα ερεθίσματα, δυνατότητες και ευκαιρίες ώστε να δράσουμε αποτελεσματικά ως παιδαγωγοί, ως εμψυχωτές, ως γονείς και συγγενείς, ως συνάνθρωποι.

Ένα βιβλίο που διάβασα πρόσφατα και βρήκα εξαιρετικό για τον τρόπο με τον οποίο πραγματεύεται το θέμα του αυτισμού, είναι Ο Αυτός, του Πέτρου Πουλάκη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, σε εικονογράφηση του Βασίλη Παπατσαρούχα. Θεωρώ ότι είναι μία από τις καλύτερες ιστορίες για παιδιά με αυτό το ευαίσθητο θέμα, που έχω εντοπίσει και διαβάσει ως τώρα στην ελληνική εκδοτική παραγωγή.

Η δράση εξελίσσεται στη φύση και ειδικότερα στον μικρόκοσμο της θαλάσσιας χελώνας, εύρημα που αυτομάτως κάνει το βιβλίο πολύ ελκυστικό για τα παιδιά, αφού ο,τιδήποτε αφορά στο φυσικό περιβάλλον και τα πλάσματά του πάντα τα ενδιαφέρει και τα χαροποιεί. Η κυρία Πηνελόπη, μια υπέροχη θαλάσσια χελώνα, γεννάει 75 αυγά στην φιλόξενη αμμουδιά! Ως στοργική μητέρα περιμένει με αγωνία να σκάσουν μύτη τα χελωνάκια της. Κι όταν αυτό συμβαίνει, είναι εκεί για να δώσει από ένα όνομα στο καθένα και μαζί τις πρώτες «οδηγίες» επιβίωσης. Αλλά η πρώτη επαφή με ένα από τα χελωνάκια της δεν θα είναι η αναμενόμενη:

«Ήταν έτοιμη να τα πάει για την πρώτη τους βουτιά στη θάλασσα, όμως ένας περίεργος θόρυβος την έκανε να γυρίσει πίσω.
Κρρριιιουουουίκ!
«Τι ’ναι αυτό;» φώναξε ξαφνιασμένη.
«Αυτό, αυτό, αυτό, αυτό, αυτό…» ακούστηκε μια τσιριχτή φωνή να επαναλαμβάνει την τελευταία λέξη της μαμάς Πηνελόπης σαν να ήταν ηχώ.
Και ξεπρόβαλε ένα μικρούτσικο χελωνάκι…».

Από αυτή τη στιγμή θα ξεκινήσει η συνεχής προσπάθεια της μαμάς Πηνελόπης και των υπόλοιπων παιδιών της να επικοινωνήσουν με το χελωνάκι που δεν συμπεριφερόταν όπως τα άλλα. Με το χελωνάκι που δεν άκουσε το όνομα «Γιάννης» που του έδωσε η μαμά του, που δυσκολευόταν να σταθεί στη σειρά όπως τ’ αδέρφια του, που αδυνατούσε να ακολουθήσει πιστά και συγκροτημένα τις οδηγίες της, που επέμενε και αποτολμούσε να κάνει πράγματα που δεν έκαναν τα αδέρφια του, που αντιλαμβανόταν τον κόσμο γύρω του με ένα διαφορετικό, «μυστηριώδη» και συχνά ακατανόητο και απαράδεκτο τρόπο για τους όμοιούς του. Και που τελικά αποδέχθηκε ως προσωπική ταυτότητα την πρώτη λέξη που είπε μόλις αντίκρισε τον κόσμο: «Αυτός».

Ο Αυτός είναι από μόνος του ένας διαφορετικός κόσμος. Για τα περισσότερα αδέρφια του απόκοσμος και απόμακρος, απογοητευτικός και απροσδιόριστος. Η μητέρα του τον αγαπά όπως όλα τα παιδιά της. Μυριάδες συναισθήματα, θετικά και αρνητικά, την κατακλύζουν στον αγώνα της να τον καταλάβει και να τον βοηθήσει. Προσπαθεί να αναμετρηθεί ταυτόχρονα με τον πόνο, τη λύπη, την περιέργεια, το θυμό, την ανησυχία, το φόβο, την ενοχή, την αμηχανία, την υπομονή, την ελπίδα, την προσμονή…Να οχυρώσει τον εαυτό της απέναντι σε όλα τα τεράστια ΓΙΑΤΙ που τη βασανίζουν. Αλλά η αδερφή του, η Βαγού, προσπαθεί να τον πλησιάσει με έναν άλλο τρόπο, τον ακριβώς αντίθετο από εκείνον των αδερφών της, συχνά και της μητέρας της. Έχοντας αποδεχτεί ως φυσιολογική, έχοντας ακόμη και θαυμάσει τη διαφορετικότητά του. Ο Αυτός -προσπαθεί να τους εξηγήσει- δεν είναι διαφορετικός, αλλά εξαιρετικός. Εξαίρεση στον κανόνα, ναι, αλλά όχι με αρνητικό πρόσημο. Εξαίρεση…εξαιρετική!

Πως φτάνει σε αυτό το συμπέρασμα; Με την υπομονή, την εξυπνάδα, την παρατηρητικότητα και την απέραντη αγάπη της. Η Βαγού προσφέρει ποιοτικό χρόνο στη σχέση της με τον Αυτό. Και τον προσφέρει με πραγματικό ενδιαφέρον. Στέκεται στο πλάι του ισότιμα, τον προστατεύει διακριτικά από την άγνοια, τις επικρίσεις και τις επιθέσεις των άλλων αδερφών. Προσπαθεί με ειλικρίνεια και αγνή, αφειδώλευτη αγάπη να κατανοήσει τον τρόπο που σκέφτεται και λειτουργεί, να ερευνήσει το πώς θα μπορέσει να σχετιστεί μαζί του πιο λειτουργικά, σεβόμενη ταυτόχρονα τις ιδιαιτερότητές του. Το σημαντικότερο όπλο σε αυτήν της την προσπάθεια είναι η συστηματική παρατήρηση της συμπεριφοράς του. Αυτή θα τη βοηθήσει να «εξιχνιάσει» πολλές από τις συμπεριφορές του, που εύκολα και αβασάνιστα χαρακτηρίζονται από τους πολλούς ως ακατανόητες, ενοχλητικές, αδιάφορες έως και παραβατικές. Το επιστέγασμα της προσπάθειάς της, που περιγράφει με πολύ παραστατικό, χαριτωμένο και τρυφερό τρόπο τι σημαίνει ενσυναίσθηση, είναι η ενέργειά της να μπει κυριολεκτικά μέσα στο καβούκι του Αυτού. Κοιτώντας τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια, θα αποκρυπτογραφήσει τον τρόπο με τον οποίο εκείνος βιώνει, αντιλαμβάνεται, κατανοεί, ερμηνεύει, εκφράζει και επικοινωνεί αυτό που συμβαίνει γύρω του. Και θα γίνει ο καταλύτης στην αποκατάσταση της σχέσης του με τη μητέρα και τα υπόλοιπα αδέρφια τους.

«…Η Βαγού δεν πίστευε στα μάτια της. Ανακάλυψε πως το καβούκι του Αυτού ήταν διάφανο! Μπορούσε από κει μέσα να βλέπει και να παρακολουθεί τα πάντα, μόνο που τα έβλεπε όλα διαφορετικά. Γιατί το καβούκι του ήταν σαν ένας τεράστιος μεγεθυντικός φακός! Μέσα εκεί πραγματικά χωρούσε ολόκληρος ο κόσμος, αλλά κομματιασμένος σ’ εκατομμύρια λεπτομέρειες. Κοιτώντας ένα δέντρο, η Βαγού δεν έβλεπε μόνο το δέντρο, την επόμενη στιγμή έβλεπε σε μεγέθυνση κάθε φύλλο, και μετά ήταν σαν να ερχόταν το φύλλο ακόμα πιο κοντά, κι έβλεπε τις ίνες και τα νεύρα του και τις σκονίτσες πάνω του σαν μεγάλες πέτρες.
Όταν κοιτούσε κάποιο πράγμα, τόσο αυτό μεγάλωνε, και η Βαγού αντίκριζε ένα σωρό σημαντικές και ασήμαντες λεπτομέρειές του.
«Τόσα πολλά πράγματα χρήσιμα κι άχρηστα μαζί! Χάνεσαι! Δεν ξέρεις τι να πρωτοδιαλέξεις, τι να πρωτοπροσέξεις!» μονολόγησε…».

Ο Πέτρος Πουλάκης γράφει με ευαισθησία και γνώση. Ο λόγος του είναι απλός, προσιτός, κατανοητός. Η ιστορία του Αυτού εξελίσσεται κλιμακωτά, ήπια, χωρίς να προκαλεί έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις στον αναγνώστη, κάτι που θα τον αποπροσανατόλιζε από την ουσία του θέματος. Και έτσι, σιγανά και απαλά, αλλά με ενάργεια, εγκυρότητα και πληρότητα, τον προετοιμάζει για τη μεγάλη ανατροπή: αυτήν που θα μετατρέψει έναν φαινομενικό αντιήρωα σε πραγματικό ήρωα. Έναν «αρνητικό» -με το συμβατικό τρόπο σκέψης- πρωταγωνιστή σε θετικό αγωνιστή, άξιο ευρύτερης αποδοχής, ανυπόκριτου θαυμασμού και αληθινής αγάπης, χωρίς τα συνήθη φτιασιδώματα συγκαλυμμένης λύπησης, αμηχανίας, διδακτισμού, καθωσπρεπισμού και ενοχών. Αγάπης που προσφέρεται αυθόρμητα, ισότιμα, λειτουργικά και τελικά φυσιολογικά και όχι από ελεημοσύνη, υπολογισμό, τακτικισμό, ή από ανάγκη και υποχρέωση.

Το κείμενο του Πέτρου Πουλάκη συνιστά ένα θαυμάσιο και αποτελεσματικό εργαλείο συμβουλευτικής, εκπαίδευσης και εμψύχωσης για το θέμα του αυτισμού. Μπορεί να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως από κάθε νηπιαγωγό και δάσκαλο στην τάξη του, να αποτελέσει την αφορμή για εκπόνηση σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, να γίνει μοχλός συνεργασίας και αλληλοεπίδρασης με φορείς και με την ευρύτερη κοινότητα του κοινωνικού σχολείου, συνδυάζοντας τη φιλαναγνωσία με την αγωγή υγείας, την περιβαλλοντική, αισθητική και πολιτιστική εκπαίδευση. Και κυρίως να βοηθήσει στην καλλιέργεια και εδραίωση του θετικού και ευφρόσυνου παιδαγωγικού κλίματος που -ανεξαρτήτως του ρόλου μας- όλοι έχουμε ανάγκη στη σχολική καθημερινότητα: μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, ειδικοί θεραπευτές, εξωτερικοί συνεργάτες.

Η εικονογράφηση του βιβλίου από τον ξεχωριστό και ταλαντούχο Βασίλη Παπατσαρούχα δένει αρμονικά με το κείμενο. Ανακουφίζει την απολύτως δικαιολογημένη συναισθηματική διέγερση του αναγνώστη, υποστηρίζει την κατανόηση και εμπέδωση των γνωστικών στοιχείων, πληροφοριών, αξιών και νοημάτων κατά την εξέλιξη της ιστορίας. «Παίζει» με το κείμενο, όπως αρέσει στα παιδιά, διεγείροντας την περιέργεια, την παρατηρητικότητα και τη φαντασία τους. Κάθε εικόνα του καλού και όμορφου αυτού βιβλίου τα προκαλεί να φτιάξουν μια δική τους ιστορία μέσα στην ιστορία, είτε με την ηθελημένη αφαιρετικότητά της, είτε με τις μικρές, ιδιαίτερες και κάποτε απροσδόκητες λεπτομέρειες-πινελιές της. Τα χρώματα είναι καθαρά, φωτεινά, αποπνέουν γαλήνη, αισιοδοξία, γλυκύτητα. Ολοκληρώνεις την ανάγνωση του βιβλίου και το συναίσθημα που σε διακατέχει ως κατακλείδα πρόταση των δημιουργών του είναι η χαρά και η ελπίδα. Η πίστη ότι κάθε δύσκολη στιγμή, κάθε τι που βιώνουμε ως πρόβλημα, μπορεί να κυοφορεί ένα θαύμα, έναν μυστικό κώδικα επιβίωσης και επικοινωνίας που καλούμαστε να ανακαλύψουμε και να σεβαστούμε, να μοιραστούμε και να απολαύσουμε. Αρκεί να θέλουμε να το αναγνωρίσουμε ως τέτοιο ανάμεσα στις καθημερινές μας περιπλανήσεις. Αρκεί να πιστεύουμε ότι αξίζει, ότι έχει νόημα για μας να το ζήσουμε…

Η διαφορετικότητα ζει, λειτουργεί, εκφράζεται και δημιουργεί ανάμεσά μας. Άλλοι από μας τη θεωρούν ενοχλητική και προβληματική. Άλλοι χαρισματική και δώρο Θεού. Άλλοι δυσκολεύονται να την κατατάξουν, γιατί επιμένουν να το κάνουν χρησιμοποιώντας μόνο το μυαλό τους. Άλλοι παραμένουν ουδέτεροι, αδιάφοροι, τυπικοί απέναντί της, ο καθένας για τους λόγους του. Άλλοι αποφεύγουν ακόμη και να την πλησιάσουν, από άγνοια, αμηχανία, αδεξιότητα. Άλλοι τη λυπούνται και θλίβονται, νομίζοντας πως έτσι τη συμπονούν. Αλλά η διαφορετικότητα δεν χρειάζεται τίποτα απ’ όλα αυτά. Είναι τόσο ουράνια, τόσο υδάτινη, τόσο γήινη, όπως όλοι μας. Είναι το παιδί που είμαστε, που έχουμε, που μπορεί να αποκτήσουμε, ή να κληθούμε να εκπαιδεύσουμε. Είναι ο ενήλικος με τον οποίο μπορεί να σπουδάσουμε παρέα, να συνταξιδέψουμε, να συνεργαστούμε επαγγελματικά μαζί του. Είναι το άλλο μας μισό, που σε ανύποπτο χρόνο μπορεί να ερωτευθούμε και να συμπορευτούμε μαζί του στη ζωή. Είναι η επαφή και η σύνδεση με τον καλύτερο εαυτό μας. Η ικανότερη και επαρκέστερη αξιολόγηση του δείκτη ανθρωπιάς μας.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τις εκδόσεις ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ για την προσφορά σε όλους μας αυτού του εξαιρετικού βιβλίου. Και να ευχηθώ μέσα από την καρδιά μου πάντα τέτοια…

Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ